ул бер ҙә аҡылһыҙ түгел

его ничто не интересует — уны бер нәмә лә ҡыҙыҡһындырмай

ни о чём не думать — бер нәмә тураһында ла уйламау

он по сравнению с другими ничто — ул, башҡалар менән сағыштырғанда, бер кем дә түгел

ничего не значить — бер нәмәгә лә тормау

ничего не поделаешь — бер ни ҙә эшләп булмай

ничего не скажешь — бер ни ҙә әйтеп булмай

ничего не стоит — бер ни түгел, бик анһат

из ничего (сделать, получить и т.п.) — юҡтан бар итеү

ни во что не ставить (считать) — бер кем менән иҫәпләшмәү, бер кемде һанламау, (ихтирам итмәү)

ни за что — бөтөнләй, бер ҡасан да, һис тә

ни к чему — кәрәге юҡ

ни при чём — ҡатнашы (ҡыҫылышы) юҡ

ни с чем уйти (остаться, вернуться и т.п.) — буш (бер ниһеҙ) китеү (ҡалыу, ҡайтыу һ.б.)

эти вещи ничьи — был нәмәләр бер кемдеке лә түгел

не нужно ничьих советов — бер кемдең дә кәңәше кәрәк түгел

согласиться на ничью — бер яҡтың да еңмәүенә килешеү

никто не приходил — бер кем дә килмәне

он мне никто — ул минең бер кемем дә түгел

не пишет — яҙмай

не знает — белмәй

не поймёт — аңламаҫ

не придёт — килмәҫ

тебе его не одолеть — һин уны еңә алмаҫһың

пиджак не пиджак — пинжәк тиһәң пинжәк түгел

сон не сон — йоҡо йоҡо түгел

говори не говори — әйттең ни, әйтмәнең ни

не река, а гора — йылға түгел, ә тау

невозможно не сказать — әйтмәй мөмкин түгел

нельзя не любить — яратмай мөмкин түгел

как не вспомнишь об этом! — нисек был турала иҫкә төшөрмәйһең!

не сон ли это? — төш түгелме был?

не нужен ли помощник? — ярҙамсы кәрәкмәйме?

не без радости — шатланмайынса мөмкин түгел

я чуть было не упал — мин йығыла яҙҙым

он едва не погиб — ул саҡ һәләк булмай ҡалды

мы не могли наговориться — беҙ һөйләшеп туя алманыҡ

не настолько..., чтобы — -маҫлыҡ/-мәҫлек (дәрәжәлә) түгел

он не настолько болен, чтобы не прийти на работу — ул эшкә килмәҫлек ауырыу түгел

не то..., не то — әллә..., әллә

не то снег, не то дождь — әллә ҡар, әллә ямғыр

не только..., но и — ғына түгел, -да/-дә

не только дети, но и взрослые — балалар ғына түгел, ололар ҙа

не что иное, как — ғына, башҡа бер ни түгел

тем не менее — шулай булһа ла, шулай булыуға ҡарамаҫтан

хотя (и) не..., но (однако) — -маһа ла/-мәһә лә

хотя и не соглашается, но понимает — риза булмаһа ла аңлай

не столько..., сколько — -дан/-дән, -ҙан/-ҙән бигерәк

он не столько умён, сколько находчив — ул аҡыллы булыуҙан бигерәк тапҡыр

не с кем поговорить — һөйләшер кеше юҡ

нет никакого сомнения — бер ниндәй ҙә шик юҡ

он никакой не врач — ул һис тә врач түгел

шахматист он никакой — ул бер нәмәгә яраҡһыҙ шахматсы

без никаких!; и (больше) никаких! — әйткән-бөткән!, бөттө-китте!

никакой не — һис тә түгел

билет стоит дорого — билет хаҡы ҡиммәт (тора)

стоит внимания — иғтибарға лайыҡ

это ему ничего не стоит — был уға бер ни тормай

не стоит никакого труда — һис бер ни түгел, һис бер ни тормай

эту книгу стоит прочесть — был китапты уҡып сығырға була

стоит ему только напомнить — уның иҫенә төшөрөргә генә кәрәк

не стоит — бер ни түгел (рәхмәткә яуап рәүешендә)

ничего не стоит — бер ҡыйынлығы ла юҡ

игра не стоит свеч — бер тинлек ҡуян, ун тинлек зыян

это тот самый человек — был тап шул кеше

на том берегу — арғы ярҙа

вот та книга — бына ул китап

ни тот, ни другой — ул да түгел, башҡа ла түгел

тот или иной — тегеһе йәки башҡа берәйһе

то было вчера, а это сегодня — уныһы кисә булғайны, ә был бөгөн

не то, что (чтобы) — бик үк түгел, әллә ни түгел

ни с того ни с сего — һис юҡтан, сәбәпһеҙ-ниһеҙ

тот или иной; тот или другой — кемдер берәйһе

что с вами? — һеҙгә ни булды?

что случилось? — нимә булды?

чем вы недовольны? — һеҙ нимә менән риза түгелһегеҙ?

они знали, на что идут — улар нимәгә барғандарын беләләр ине

а что? — ә нимә?

до чего...: — 1) бик, үтә, сиктән тыш, ғәҙәттән тыш

2) ниндәй дәрәжәгә, ниндәй хәлгә; к чему? — нишләп?, ниндәй маҡсат өсөн?, нимәгә?

не к чему — файҙаһыҙ, кәрәге юҡ

ни за что — бер нисек тә

ни за что; ни за что ни про что — буштан-бушҡа, тиктомалға, һис тә юҡҡа

хоть бы что кому: — 1) булды ни ҙә булманы ни

2) бер ни түгел, бер ни юҡ; что вы! (ты!) — һеҙ (һин) нимә!

что ни (на) есть — нимә бар

во что бы то ни стало — һүҙһеҙ, нимә генә (нисек кенә) булһа ла, һис шикһеҙ

что больной? — ауырыу ни хәлдә?

а что Амина? — ә Эминә нисек?

что ты так кричишь? — нимәгә һин шулай ҡысҡыраһың?

что ты задумался? — һин ниңә уйға сумдың?

что же ты не едешь? — һин нишләп бармайһың?

что стоит книга? — китап күпме тора

что толку в этом? — бынан ни мәғәнә?

что пользы? — ни файҙа?

скажите, нет ли чего новенького — әйтегеҙ әле, берәй яңылыҡ юҡмы

чего только не везли! — нимәләр генә алып барманылар!

торговать чем угодно — бөтәһе менән һатыу итеү

вот что я тебе скажу — мин һиңә бына нимә әйтәм

дом, что стоит у реки — йылға буйында торған өй

жаль, что ты не пришёл — үкенесле, килмәгәнһең

почувствовал, что засыпаю — йоҡлап барғандай тойолдом

такой тяжёлый, что не поднять — шундай ауыр, хатта күтәреп булмай

что ни день, появляются новые проблемы — көн һайын яңы проблемалар сығып тора

что в городе, что в деревне — ҡалала ла, ауылда ла шул

мне всё равно, что здесь жить, что там — бында йәшәнең ни, тегендә ни, минең өсөн барыбер

что в лоб, что по лбу — барыбер, ни булһа ла

солнечное время — ҡояш ваҡыты

время не ждёт — ваҡыт көтөп тормай

тратить время — ваҡыт сарыф итеү

сколько времени? — сәғәт нисә?, ваҡыт күпме?

в указанное время — күрһәтелгән ваҡытта

время истекло — ваҡыт үтеп китте

не отставать от времени — замандан артҡа ҡалмау

военное время — һуғыш ваҡыты

дух времени — заман рухы

времена года — йыл миҙгелдәре

время покоса — бесән сабыу мәле, бесән өҫтө

рабочее время — эш ваҡыты

настоящее время — хәҙерге заман

будущее время — киләсәк заман

прошедшее время — үткән заман

во время оно уст. — ҡасандыр, әллә ҡасан

время от времени — ваҡыт-ваҡыт, ҡайһы берҙә

(в) первое время — башта, тәүҙә, тәү ваҡытта

(в) последнее время — һуңғы ваҡытта

в своё время: — 1) заманында, ҡасандыр

2) үҙ ваҡытында; всё время һәр ваҡыт (саҡ), гел; в скором времени — оҙаҡламай

в то время как — шул арала, шул ғына ваҡыт араһында

выиграть время — күберәк ваҡыт алыу, ваҡыт үтеү, файҙаға булыу

до времени; до поры до времени — ваҡыты еткәнсе, билдәле бер ваҡытҡа тиклем, көнө килгәнсе

до сего времени — ошо ваҡытҡа тиклем

ко времени — ваҡытлы, үҙ ваҡытында

на время — ваҡытлыса, билдәле ваҡытҡа тиклем

со времени — ваҡыты етеү менән, киләсәктә

одно время — бер ваҡыт

раньше времени — көн элгәре (элек), ваҡытынан алда

самое время — бик ваҡытлы

с течением времени — ваҡыт үтеү менән, киләсәктә

тем временем — шул уҡ ваҡытта, шул арала

убить время — ваҡытты бушҡа уҙғарыу

более красивый цветок — матурыраҡ сәскә

более крепкий чай — ҡатыраҡ сәй

более или менее — аҙмы-күпме, күпмелер, бер аҙ, бер ни тиклем

не более и не менее как — артыҡ та, кәм дә түгел

теп-теүәл генә; более чем — бик, сиктән тыш, һуң дәрәжәлә, бигерәк тә, бөтөнләй

более того — улай ғына түгел, унан да бигерәк

далее — более - барған (торған) һайын

немного отдохнуть — бер аҙ ял итеп алыу

работы у нас немного — эшебеҙ күп түгел

он немного моложе меня — ул минән саҡ ҡына йәшерәк

морозы ему нипочём — уның өсөн һыуыҡ бер ни түгел

поссориться из-за пустяка — юҡ-бар нәмә өсөн асыуланышыу

говорить пустяки — буш һүҙ һөйләү

вам больно? — Пустяки - һеҙгә ауырттымы? - Зарар юҡ

пара пустяков — бер ни түгел

вот так фунт! — бына һиңә мә!

не фунт изюму — был картуф ашау түгел, был бәләкәй эш түгел

узнать, почём фунт лиха — донъяның әсеһен-сөсөһөн татыу

я вернулся домой, а он остался — мин өйгә ҡайттым, ә ул ҡалды

я зайду к вам не сегодня, а завтра — мин һеҙгә бөгөн түгел, ә иртәгә инеп сығырмын

до начала сеанса осталось пять минут, а людей в зал не пускают — сеанс башланырға биш минут ҡалған, ләкин халыҡты залға индермәйҙәр

он учится в вузе, а вот ты не сумел — ул юғары уҡыу йортонда уҡый, ә бына һин булдыра алманың

он человек простой, а ведь имеет вес в обществе — ул ябай кеше, ә шулай ҙа йәмғиәттә абруйы бар

и пришёл?! – А то как же! — килгәнме?! – Элбиттә!

а (не) то — юғиһә, бүтәнсә булһа

иди своей дорогой, а не то получишь от меня — юлыңда бул, юғиһә кәрәгеңде алырһың

можете остаться при своём мнении, а всё-таки я прав — үҙ фекерегеҙҙә ҡалығыҙ, ә мин барыбер хаҡлымын

отец ушёл, а сын продолжал стоять — атаһы китеп барҙы, ә улы тора бирҙе

отец развёл костёр, а дети пошли за ягодами — аталары ут яғып ебәрҙе, ә балалар еләккә китте

вдоль плетня в один ряд посажена смородина, а далее растёт какое-то дерево — ситән буйлап бер рәт ҡарағат ултыртылған, ә унан ары ниндәйҙер ағас үҫеп ултыра

сначала мы посетили выставку, а затем музей — башта күргәҙмәлә, ә һуңынан музейҙа булдыҡ

его пока никто толком не знает, а потому о нём ничего не говорят — уны әлегә бер кем йүнләп белмәй, шуға күрә уның тураһында бер нәмә әйтмәйҙәр ҙә

откололся я от своих друзей, а всё из-за тебя — дуҫтарымдан айырылдым мин, ә барыһы һинең арҡала

он ещё не приехал. А кстати, ты не забыл прихватить с собой документы? — ул әле ҡайтып етмәне. Эйткәндәй, һин үҙең менән документтарыңды алырға онотманыңмы?

а сколько я терпел – уму непостижимо! — ә мин күпме түҙҙем – аҡылға һыймаҫлыҡ!

а как ты туда попал? — ә һин нисек унда барып эләктең?

как ты сказал? – а никак! — нимә тинең? – ә бер нисек тә!

а не то сходил бы в магазин — булмаһа, магазинға барыр инең

спеши, а то опоздаешь — ашығыңҡыра, юҡһа һуңларһың

сходите туда сами, а то пошлите кого-нибудь — унда һеҙ үҙегеҙ барығыҙ, йә булмаһа берәйһен ебәрегеҙ

а? Ничего ведь не слышу, говори отчётливей — ә? Бер нәмә лә ишетмәйем бит, асығыраҡ һөйлә

что ты натворил, а? — нимә эшләнең һин, ә?

вот парень, а! — егете лә егете бит, ә!

кого осрамили ведь, а?! — кемде хур иттеләр бит, ә?!

смотри-ка, что он делает, а? — ҡара әле, нимә эшләй ул, ә?

а-а, это ты? — ә-ә, был һинме ни?

а, вот как! — ә, бына нисек!

а, вот куда вы спрятались! — әһә, бына ҡайҙа йәшенгәнһегеҙ икән!

а, мамочка! Как я рад тебя видеть! — уй, әсәкәйем! Һине күреүемә шундай шатмын!

а, вы ещё сопротивляетесь! — әһә, һеҙ ҡаршылашаһығыҙмы әле!

а! Была не была — эй! Булды ни ҙә, булманы ни

а-а-а, не трогайте меня, ради бога! — уй, алла хаҡы өсөн, миңә теймәгеҙ!

не встретил ни одного человека — бер генә кешене лә осратманым

в ведре нет ни одной капли воды — биҙрәлә бер тамсы ла һыу юҡ

кого ни встретишь, все об этом говорят — кемде генә осратма, бөтәһе лә ошо турала һөйләй

на небе ни месяца, ни звёзд — күк йөҙөндә ай ҙа, йондоҙҙар ҙа юҡ

ни жив ни мёртв — ҡото осҡан кемдең

ни ответа ни привета от кого — өнө лә, тыны ла юҡ

ни то ни сё — ни аллаға, ни муллаға

ни ите, ни һөтө; ни два ни полтора — ни ары, ни бире

ни-ни!; ни-ни-ни! — һис тә ярамай!

һис тә юҡ!, һис тә түгел!; ни гу-гу; ни слова — ауыҙыңды ла асма

ни шагу — бер аҙым да атлама

ни с кем не советоваться — бер кем менән дә кәңәшләшмәү

им всё это трын-трава — улар өсөн был сүп тә түгел

брать книгу со стола — өҫтәлдән китап алыу

брать лопату — көрәк алыу

брать билеты в театр — театрға билеттар алыу

бери влево — һулға тот

брать выше — юғарыраҡ алыу

ястреб берёт диких гусей — ҡарсыға ҡырағай өйрәктәрҙе тибеп ала

собаки не брали кабанов — эттәр ҡабандарҙы тотманы

винтовка берёт на триста метров — винтовка өс йөҙ метрҙы алдыра

брать быка за рога — туранан-тура төп эшкә күсеү, үгеҙҙе мөгөҙөнән алыу

брать высоту — юғарыға күтәрелеү

брать (взять) верх — еңеү, өҫтөнлөк алыу, өҫкә сығыу

брать (взять) в оборот кого — ҡыҫымға алыу, яғаһына йәбешеү, яғаһынан алыу, арт һабағын уҡытыу

брать тему для диссертации — диссертация өсөн тема алыу

брать уроки — дәрес алыу

на удочку рыба берёт хорошо — ҡармаҡҡа балыҡ яҡшы ҡаба

брать смородину — ҡарағат тиреү

брать в дорогу чемодан — юлға сумаҙан алыу

брать с собой детей — үҙең менән бергә балаларҙы алыу

брать работу на дом — өйгә эш алыу

он берёт не силой, а ловкостью — ул көс менән түгел, ә таһыллыҡ менән алдыра

он берёт умом — ул аҡыл менән алдыра

брать землю в аренду — ерҙе ҡуртымға алыу

брать деньги в долг — аҡсаны бурысҡа алыу

брать машину напрокат — машинаны ҡуртымға алыу

брать такси — такси яллау

брать няню — бала ҡараусы яллау

брать квартиру — фатир алып тороу

все собрались? — Да - бөтәһе лә йыйылдымы? – Эйе

да, это верно — эйе, был дөрөҫ

он вернулся, да? — ул ҡайттымы ни?

ты этого человека хорошо знаешь, да? — һин был кешене яҡшы беләһең, шулаймы?

да, ещё одна новость — әйткәндәй, тағы бер яңылыҡ

да, совсем забыл — әй, бөтөнләй онотҡанмын

я тебе другую книгу подарю.- Да, подаришь ты! — мин һиңә икенсе китап бүләк итермен. – Эйе шул, бирерһең һин!

да здравствует дружба народов! — йәшәһен халыҡтар дуҫлығы!

да обернитесь вы — әйләнегеҙ әле

да вы садитесь! — ултырһағыҙсы!, ултырығыҙ әле!

ай да — бына исмаһам

вот это да! — китсе!, бына һиңә (кәрәк булһа)!

ну да!: — 1) әлбиттә, һис шикһеҙ

вы придёте? – Ну да! — һеҙ киләһегеҙме? – Элбиттә!

2) китсе! булмаҫ!; он переехал в деревню. – Ну да! — ул ауылға күсеп киткән. – Китсе! Булмаҫ!

отец да я — атай ҙа мин

в лесу лишь берёза да осина — урманда тик ҡайын да уҫаҡ

сегодня холодно, да ещё дождь со снегом идёт — бөгөн көн һыуыҡ, өҫтәүенә ҡар ҡатыш ямғыр яуа

знал, да не сказал — белһә лә әйтмәгән

да и (при усилении соед. союза) — да/дә

пойду да и выскажу — барам да әйтеп һалам

да и только (при усилении действия) — -да/-дә

плачет да и только! — илай ҙа илай!

нет-нет да и — бер булмаһа – бер, әллә ниҙә бер, юҡ-юҡ та, һирәк-мирәк булһа ла, юҡ тигәндә

нечего рассказывать — һөйләргә бер нәмә лә юҡ

нечего делать — бер нәмә лә эшләп булмай, бүтән сара юҡ

нечего греха таить — йәшерен-батырын түгел, йәшереп тораһы юҡ

нечего сказать — әйтеп тораһы ла юҡ, һөйләп тә тораһы юҡ

от нечего делать — эш юҡтан эш итеп (табып), эш юҡлыҡтан

об этом и думать нечего — был турала уйлап тораһы ла юҡ

нечего разговаривать — һөйләшеүҙең кәрәге юҡ